In de Schokland-literatuur wordt eenstemmig gesteld, dat Eberhard Philip
Seidel
in 1806 de eerste burgemeester van Schokland is geworden. Sommige auteurs maken
een voorbehoud. Seidel formuleert, dat hij moet zijn benoemd.[1]
Geurts zegt,
dat Seidel omstreeks 2 september 1806 als burgemeester optrad.[2]
De benoeming van E. P. Seidel wordt steeds in verband gebracht met een in 1806 genomen besluit Emmeloord bij Overijssel te voegen. De benoeming wordt ook gekoppeld aan het in het leven roepen van de gemeente Schokland. Dit is volgens de literatuur gebeurd in 1806 tegelijk met het samenbrengen van heel Schokland bij Overijssel maar Van Hezel en Pol wijzen er op, dat het onduidelijk is of de praktische uitwerking van dit besluit nog in hetzelfde jaar heeft plaatsgevonden, omdat de schout Grubbelt Brands pas in 1808 opdracht kreeg zich te onthouden van politiediensten op Emmeloord [3]. Een in 1959 door Kruissink gepubliceerd artikel is een belangrijke bron van genoemde auteurs. [4]
Kruissink geeft aan, dat het eiland Schokland in 1806 in zijn geheel tot
Overijssel ging behoren. Hij vermoedt, dat toen de gemeente Schokland in het
leven is geroepen. Omstreeks die tijd zien we namelijk, zo schrijft hij, voor
het eerst een burgemeester van Schokland optreden en wel E.P. Seidel, die dit
ambt tot 1811 zou blijven uitoefenen.
Het gebruik van de termen 'vermoedelijk' en 'onduidelijk' zette mij aan het
burgermeesterschap van Eberhard Philip Seidel van de gemeente Schokland nader te
onderzoeken. Maar het waren niet alleen deze termen. Het leek me
onwaarschijnlijk, dat hij die functie bekleedde gelijktijdig met de in april
1808 tot schout van Schokland benoemde G. J. van Wijhe. [5]
Ook vroeg ik me af waarom er in de literatuur over gebeurtenissen na 1806 steeds over de burgemeesters van Ens en Emmeloord wordt gesproken en je de naam van E.P. Seidel niet tegenkomt. [6] Overigens, al in 2005 maakte Bruno Klappe mij deelgenoot van zijn twijfel of E.P. Seidel de eerste burgemeester van Schokland is geweest.
Dit artikel gaat over het bestuur op Schokland tijdens het Koninkrijk Holland
van 5 juni 1806 tot 9 juli 1810 en tijdens de inlijving bij Frankrijk van 13
juli 1810 tot november 1813. Van die inlijvingsperiode zijn voor ons onderwerp
alleen de eerste tien maanden van belang. Ik schets de landelijke situatie aan
de hand van het boek Patriotten en Bevrijders van Schama.[7] Nadat
raadspensionaris Rutger Jan Schimmelpenninck op 4 juni 1806 aftrad, stelde de
Franse keizer Napoleon de volgende dag zijn broer Lodewijk als koning aan om
gehoorzaam de Franse belangen te dienen. Lodewijk ging zich echter met Nederland
identificeren en Nederlandse belangen verdedigen (blz. 571). In 1807 vond een
hervorming van het plaatselijk bestuur plaats, die de oude provinciale
soevereiniteit verder ontmantelde. De departementale besturen waren slechts
administratief bedoeld. Lokaal bestuur diende als uitvoerend comité van de
Landdrost, die binnen een departement de centrale figuur werd (blz. 631). Koning
Lodewijk heeft zich serieus voor Nederland ingespannen, maar de politieke en
militaire situatie van het land, in de tang genomen door een grote Europese
oorlog, werd uitzichtloos. Hij deed afstand van de troon (blz. 705). Om de
blokkade tegen Groot-Brittannië te voltooien werd Nederland op 13 juli 1810 door
Napoleon geannexeerd en verloor de laatste resten soevereiniteit. Nu Nederland
een deel was geworden van het Keizerrijk dienden de Franse en Nederlandse
instituties op elkaar te worden afgestemd. Het Keizerrijk van wetboeken en
juridische vernieuwing nam echter, zo zegt Schama, een schamele tweede plaats in
naast het Keizerrijk van rekrutering van schepen, scheepsbehoeften en
dienstplichtigen. Het doel was zo groot mogelijke uitbuiting tegen de laagste
kosten (blz. 709). De overgeplante keizerlijke bureaucratie leidde tot de
aanstelling van een gouverneur-generaal, in elk departement terzijde gestaan
door een prefect, onder wie een hiërarchie van onderprefecten, burgemeesters en
onderburgemeesters uitwaaierde (blz. 712).
Het ongenoegen leidde tot steeds meer rebellie, terwijl de militaire situatie in
Europa voor de Fransen dramatisch verslechterde. In Nederland brak een opstand
uit. Er werd een tussenregering gevormd, die aan de aankomst van de prins op 30
november 1813 voorafging. De volgende dag aanvaardde deze de aangeboden
soevereiniteit.
De hoofdarchivaris van het toenmalige rijksarchief te Zwolle Hendriks schreef in
1960 een verslag van zijn onderzoek naar de grenzen van Overijssel en de
verschillende indelingen en grenswijzigingen der Overijsselse gemeenten.[8] Het
onderzoek strekte zich uit over het tijdvak 1807 tot 1842. Met name de
veranderingen van 1807 en 1811 zijn voor ons onderwerp van belang.
Bij de wet van 13 april 1807. waarvan de ingangsdatum 18 juli 1807 was, werd ons
land verdeeld in 10 departementen en werden de grenzen tussen Overijssel en
Gelderland en tussen Overijssel en Amstelland (Noord-Holland) gewijzigd.
Amstelland was ontstaan door de splitsing van Holland in Maasland en Amstelland.
Het noordelijk deel van Schokland werd van Amstelland afgescheiden en bij
Overijssel gevoegd. Echter, de wet bepaalde ook dat de inwoners van de
afgescheiden gebieden voor wat betreft de civiele en criminele wetten en
rechtspraak bleven behoren onder het gebied waarvan zij afgescheiden werden. Tot
zover Hendriks.
Nu waren eind 1805 of begin 1806 Emmeloorders naar Den Haag gereisd om te
protesteren tegen het bericht, dat de vrijdom van belasting voor Emmeloord zou
worden opgeheven. Hun werd toen gezegd, dat ze gewoon moesten betalen en
ondertussen samen met Ens een rekest konden indienen. Ook werd hun medegedeeld,
dat Emmeloord voor het politieke bij Holland bleef, maar de ‘Financie van
Overijssel’ de belasting ontving.[9] Emmeloord viel dus vanaf 13 april 1807
bestuurlijk en financieel onder Overijssel, maar voor wat betreft wetten en
rechtspraak nog niet.
Hoe ging het met het bestuur op Schokland na 13 april 1807? Die vraag wil ik
bespreken aan de hand van archiefstukken uit het Gemeentearchief Kampen (GAK) en
het Historisch Centrum Overijssel in Zwolle (HCO).In Kampen lezen we in een
brief van10 augustus 1807, dat het pas laat was doorgedrongen tot het
Departement Amstelland, dat het eiland Schokland na 13 april 1807 behoorde tot
het Departement Overijssel, zodat het gemeentebestuur van Emmeloord ten onrechte
nog om informatie was gevraagd waaraan ook was voldaan Het gemeentebestuur gaf
als verklaring voor de eigen verwarring, dat
Emmeloord al heel vaak van provincie was veranderd.[10] Deze kwestie komt ook
ter sprake in een artikel van Veer.[11] We lezen in het GAK voortdurend over het
Emmeloords gemeentebestuur waarvan ik enkele voorbeelden geef. In september 1807
werd Jan Stevens genoemd als een der burgemeesters. Op 6 april 1808 ontving het
gemeentebestuur bericht, dat Grubbelt Brands daar geen directie over de politie
meer voerde, maar G. van Wijhe. (Hiermee kwam voor Emmeloord een eind aan de
bepaling uit de wet van 1807, dat de inwoners van de afgescheiden gebieden voor
wat betreft de civiele en criminele wetten en rechtspraak bleven behoren onder
het gebied waarvan zij werden afgescheiden).
Op 7 mei en 28 augustus 1808 ontving het gemeentebestuur van Emmeloord
informatie over de vakante post van chirurgijn,[12]
Als laatste voorbeeld noem ik, dat het uitgavenboek van het gemeentebestuur, dat
loopt van 1795 tot 1811, de gebruikelijke uitgaven over 1807 t/m 1810
verantwoordt en een laatste en enige op 24 maart 1811.[13] In deze
archiefstukken is steeds sprake van een afzonderlijk gemeentebestuur van
Emmeloord. De samenvoeging van Emmeloord bij Overijssel in 1807 leidde kennelijk
niet snel tot vorming van de gemeente Schokland. Nog duidelijker blijkt dit uit
stukken in het HCO. Op 27 juni 1809 werd de in 1808 aan de inwoners van het
eiland Schokland verleende vrijdom van belasting ter sprake gebracht bij de
schout van Ens.[14] Het lijkt me niet waarschijnlijk, dat deze zaak buiten E.P.
Seidel was omgegaan, als hij toen burgemeester van de gemeente Schokland zou
zijn geweest. In september 1809 werd een schrijven over beschadigde woningen ter
kennis gebracht van de burgemeesters van Ens en Emmeloord en aan de schout van
Ens.[15]
Onder 6 maart 1809 vinden we een bericht van de burgemeesters van Emmeloord over
eigendomsbewijzen van huizenbezitters[16] en op 23 maart van dat jaar wordt de
schout van Emmeloord verzocht met de burgemeesters van Ens en Emmeloord te
overleggen over de huisvesting van de chirurgijn.[17] Als laatste voorbeeld uit
het HCO vermeld ik een "Staat van Bestuur", waarin de Landdrost laat opnemen,
dat op Schokland wordt bestuurd door vier burgemeesters van Emmeloord, vier
burgemeesters van Ens en de schout.[18] Al deze stukken laten zien, dat er niet
over een burgemeester van de gemeente Schokland wordt gesproken, maar over
schout en burgemeesters van de afzonderlijke dorpen Ens en Emmeloord. Dit zaait
twijfel aan het burgermeesterschap van E. P Seidel vanaf 1806.
Hoofdarchivaris Hendriks beschrijft, dat in 1811 de Franse wetgeving in ons land
werd ingevoerd en er een ingrijpende verandering plaats vond, zowel in de
gemeentelijke indeling als in de taak der gemeentebesturen. Bij Keizerlijk
Decreet van 21 oktober 1811 werd ons land verdeeld in departementen,
arrondissementen, kantons en mairieën. De grenzen van het departement Overijssel
en van de arrondissementen, die voordien kwartieren werden genoemd, bleven
dezelfde als onder koning Lodewijk. Die van de mairieën veranderden. Nieuw was
de indeling in kantons. De nieuwe indeling in mairieën bracht zeer ingrijpende
veranderingen: met historisch gegroeide grenzen werd geen rekening gehouden. Zij
werd, zij het provisioneel, in een groot gedeelte van Overijssel in de eerste
helft van april 1811 ingevoerd.
De prefect van Overijssel P. Hofstede stelde al op 28 maart 1811 het territoir
van 39 mairieën vast. Hij benoemde in de 36 mairieën met minder dan 5000
inwoners de maire, de adjunct-maire en de gemeenteraadsleden met de bepaling,
dat de benoemden vóór 15 april 1811 moesten zijn geïnstalleerd. Tot zover
Hendriks.
In het HCO bevindt zich het door Hendriks genoemde Besluit van 28 maart 1811
bestemd voor de gemeenten met minder dan 5000 inwoners, zij het dat hierin
staat, dat uiterlijk vóór 14 april de nieuw aangestelde gemeentebesturen moesten
zijn geïnstalleerd en beëdigd.[19] De eed luidde: Ik zweer gehoorzaamheid aan de
Instellingen des Rijks, en getrouwheid aan den Keizer. Verder treffen we
resultaten aan van een volkstelling van 7 maart 1811.[20] Schokland telde 648
inwoners. Het eiland viel onder het kanton Kampen en het arrondissement Zwolle.
Ook is er een lijst dd 28 maart 1811 waarop voor Schokland werd gemeld, dat
Lucas Seidel als maire werd aangesteld en Caspar Sonderman als zijn adjunct. De
gemeenteraadsleden waren Jacob Alberts Bape, Jan Stevens, Cobus Bruinsen Klappe,
Jan Bruinsen Klappe, Dubbeld Dirks, Teunis Jacobs, Reijer Jacobs K(r)alen,
Gerrit Jan Gillot, Willem Teunissen en Bruin Willemsen.[21] Niet lang na zijn
benoeming vroeg Lucas Seidel al weer zijn ontslag aan als maire. Op 20 mei 1811
werd Caspar Sonderman als zijn opvolger benoemd.[22] Caspar Sonderman werd op 31
mei de eed afgenomen. Na de notulering daarvan volgt een verwarrende notitie,
namelijk, dat de ontslagen maire E.P. Seidel van dit besluit een extract zou
worden gegeven.[23] Hoewel niet ogend als een sterke verklaring, meen ik, dat
hier sprake was van een verschrijving. Lucas Seidel was immers de ontslagen
voorganger en Eberhard Philip Seidel kwam in het verhaal niet voor. De
bestuurssituatie wordt nog eens bevestigd in een register van departementale en
stedelijke ambtenaren, opgemaakt per 1 juli 1811 [24]. We lezen hierin, dat
Lucas Seidel als maire aantrad per 28 maart 1811 en werd bedankt op 20 mei 1811,
dat de op 28 maart als adjunct-maire benoemde Caspar Sonderman op 20 mei 1811
als maire aantrad en Gerrit Jan Gillot op 18 juli 1811 als adjunct-maire. In het
bestand van de gemeenteraadsleden is ten opzichte van 28 maart wat gewijzigd.
Jan Bruinsen Klappe en Bruin Willemsen ontbreken en T. Jacobs is toegevoegd, zij
het per 18 juli.[25]
Ook in het GAK vinden we het besluit, dat op 28 maart 1811 Lucas Seidel in de
gemeente Schokland werd aangesteld als maire en als zijn adjunct C. Sonderman.
Ook de aanstelling van Caspar Sonderman op 20 mei 1811.[26] In een brief van 24
juni 1811 door de maire van Schokland, Caspar Sonderman dus, aan de prefect
wordt Lucas Seidel de 'gewezene Maire' genoemd.[27]
In dit artikel is naar voren gekomen, dat de samenvoeging van Emmeloord bij Overijssel zijn beslag kreeg bij de wet van 13 april 1807, die inging op 18 juli 1807. Hierna hebben afzonderlijke gemeentebesturen van Ens en Emmeloord nog jarenlang gefunctioneerd. Op 28 maart 1811 ontstond de gemeente Schokland. Op diezelfde datum werd de eerste burgemeester benoemd en wel Lucas Seidel, de zoon van Eberhard Philip Seidel.
J. Spitse
Zie ook: officiële stukken gemeentegrensbepaling, ontruiming en opheffing van de gemeente Schokland
Noten:
1 H. Seidel, "Met een ducaat en een dubbeltje. Levensschets van Eberhard Philip
Seidel (1728-1814), zijn bijdrage in de waterstaatkundige ontwikkeling, enz, van
het eiland Schokland en enige bijzonderheden over enkele van zijn nakomelingen",
Kamper Almanak (1966/1967), 228.
2 A. Geurts, Schokland de historie van een weerbarstig eiland, (Lelystad, 1997)
60.
3 G. van Hezel en A. Pol, Schokland en omgeving, leven met water, (Utrecht,
2008) 97, 103,269,
4 Kruissink, G.R., "Van Fllevo tot Schokland", Uit het Peperhuis 2e serie nr 7/8
(augustus 1959) 131-146.
5 G.J. van Wijhe werd tot schout van Ens benoemd op 9 januari 1805. (HCO, T 3.1,
Inv. 5840, 13 februari 1805). En tot schout van heel Schokland in april 1808.
(GAK, Archieven Eiland Schokland, Inv. 9, 6 april 1808).
6 B. Klappe bespreekt een Reglement voor vissers en vrachtvaarders, dat op 20
december 1807 werd vastgesteld door het bestuur van Emmeloord. Op 3 april 1808
werd hierover een verklaring afgegeven door schout G. Brands en het
gemeentebestuur van Emmeloord. Het Schokker Erf 62, (mei 2006) 35. W.
Veer bespreekt het laden van schelpen in de zomer van 1808 waarbij de
gemeenteraad van Emmeloord was betrokken Het Schokker Erf '28 (januari 1995) en
een brief over de loopkistendam, die in 1809 is geschreven door het
gemeentebestuur van Ens. Het Schokker Erf 31 (januari 1996).
7. Simon Schama, Patriotten en Bevrijders (Amsterdam, 1986) 544-745.
8 F. M. Hendriks, "De grenzen van Overijssel en van de Overijsselse gemeenten
van 1807 (1811) - 1842". Overdruk uit Verslagen en Mededelingen van de
Vereniging tot Beoefening van Overïjsselsch Regt en Geschiedenis 75e stuk,
(1960).
9 GAK, Archieven Eiland Schokland, Inv. 1, januari 1 806, blad 92.
10 GAK, Archieven van het eiland Schokland, Inv. 1
11 W. Veer, "Emmeloord rond 1800 - een impressie (2)", Het Schokker Erf 31
(januari 1996).
12 GAK, Archieven van het Eiland Schokland, Inv. 1.
13 Ibidem, Inv. 96.
14 HCO, T.3.1, Inv. 6462. Omdat de bewoners van Schokland bij koninklijk besluit
van 28 januari 1808 voor 4 jaar vrijdom van de beschreven middelen was verleend,
gelastte de landdrost de ontvanger van het arrondissement Kampen zich naar dit
besluit te gedragen.
15 HCO, T 3.1, Inv. 6527.
16 HCO, T 3.1, Inv .6505.
17 HCO, T 3.l, Inv ..6505.
18 HCO, T 3.1, Inv . 6508, 9 augustus, 1810 nummer 5.
19 HCO, T 20.l, Inv. 6897.
20 Idem, Inv. 6968.
21 Idem, Inv. 6962.
22 Idem, Inv. 6907,
23 Idem, Inv. 6910 en Inv. 6963.
24 Idem, Inv. 6976.
25 GAK, Archieven van het Eiiland Schokland, Inv . 9.
26 Ibidem.
27 Ibidem.
Bron: De Vriendenkring, Cultuur historisch tijdschrift voor Flevoland, 52e jaargang nr.3, Herfst 2012, pag. 29-35.